Paestum in Zuid-Italië.

Poseidonia is Paestum, belangrijkste stad in Magna Graecia

 De klassieke Romeinse naam voor Poseidonia is Paestum, een belangrijke stad uit het oude Magna Graecia, het in de Oudheid door Grieken gekoloniseerde gebied in het zuiden van het huidige Italië. Het archeologische gebied heeft enkele van de mooiste en best bewaarde dorische tempels ter wereld.
 Het is één der belangrijkste archeologische vindplaatsen in Italië gebleken, gelegen aan de kust in de provincie Salerno, circa 85 kilometer ten zuiden van Napels . De indrukwekkende ruïnes van Paestum werden rond 1750 bij toeval ontdekt , toen er in deze omgeving nieuwe wegen werden gebouwd door koning Karel IV van Napels. 

Wanneer precies en om welke reden Paestum werd gesticht is moeilijk aan te geven . Dat Grieken uit Sybaris een versterkte nederzetting stichtten in de buurt van de monding van de rivier Silaros (nu de Sele, ca. 10 km) is door de Griekse schrijver Straboon beschreven .

Geschiedenis

Ten noorden van Paestum hebben de Grieken hun hegemonie weten uit te breiden. Een andere antieke bron vermeldt dat aan het begin van de 7e eeuw v.Chr., nadat zij door hun Achaeïsche stadsgenoten waren verdreven, de Dorische inwoners van Sybaris, hier een eigen kolonie stichtten. Deze stad werd naar de zeegod Poseidon,  Poseidonia genoemd, omdat de zee de bron van hun voorspoed werd. Zij hadden deze zeeën onder de bescherming van deze god bevaren. 
De kolonie dankte haar ontwikkeling aan een gunstige geografische ligging op een kruispunt van handelswegen tussen de Griekse en de Italische invloedssfeer.

In de loop van de 7e eeuw nam de invloed van de Etrusken in de omgeving af en zo kreeg Poseidonia, ten nadele van de oorspronkelijke bewoners, de Italische stam der Lucaniërs, de kans om haar hegemonie te vestigen.
Nadat de moederstad Sybaris verwoest werd door concurrent Crotona bereikte de stad haar economische, politieke en culturele hoogtepunt. Het is aannemelijk dat een groot gedeelte van de verdreven Sybarieten in Poseidonia niet alleen goed onthaald werden, maar ook dat zij met hun bezittingen en hun ervaring de economie van hun vroegere kolonie nieuwe impulsen hebben gegeven. Drie grote, goed bewaarde tempels en talrijke andere kunstwerken dateren uit deze bloeiperiode.

Rond 400 v.Chr. waren de oorlogszuchtige en ondernemende Lucaniërs, een Italisch volk dat oorspronkelijk uit de centrale Apennijnen kwam, in dergelijke mate geïnfiltreerd in het stedelijke leven van Poseidonia, dat zij de stad geleidelijk in handen konden nemen.
Toch had hun overheersing in de 4e eeuw v.Chr. geen nadelige invloed op het economische en culturele leven van de kolonie. Integendeel, de rijpere Griekse kunst beïnvloedde veeleer de simpele Lucanische kunstproducten, zoals in het plaatselijke museum duidelijk geïllustreerd wordt.

Rond het einde van de 4e eeuw raakte Poseidonia betrokken bij zware oorlogen tussen de Italische volkeren, die nieuwe gebieden aan zee wilden veroveren en de Grieken in Magna Graecia. Terwijl de Grieken de inval van de Italische volkeren probeerden te stuiten en daartoe de hulp van het koninkrijk Epirus hadden ingeroepen, wisten de Romeinen hun invloed te vergroten en onder meer koning Pyrrhus van Epirus te dwingen het land te verlaten.
De Romeinen bezetten Poseidonia in 273 v.Chr. en zij veranderden de naam in Paestum.
De stad werd gedeeltelijk geromaniseerd en de inwoners kregen het statuut van socii. Zij werden voor Rome trouwe bondgenoten en zij kwamen de Romeinen meermaals op belangrijke momenten te hulp, onder meer in de moeilijke oorlog tegen Hannibal. Dankzij deze trouw behield de stad tot de regering van keizer Tiberius onder meer het recht om haar eigen munt te slaan.
Gedurende de Romeinse periode werden nieuwe openbare gebouwen neergezet, een forum werd aangelegd, en zo kreeg Paestum de definitieve vorm die bij de opgravingen aan het licht kwam.

Tijdens de Romeinse keizerperiode bleef de stad ononderbroken in gebruik, maar, als gevolg van meerdere oorzaken, begon het belang van de stad vanaf de 4e eeuw belang af te nemen.
Het leven was in die periode nogal ongezond in Paestum, veroorzaakt door de moerasvorming in de omgeving.
Door ontbossing van de naburige bergen (voor economische en militaire doeleinden) veranderde immers het stroomgebied van de rivieren drastisch en werd moerasvorming in de hand gewerkt, zodat de malaria de gezondheid van de bewoners begon te ondermijnen. Bovendien had de aanleg van nieuwe wegen, die Rome directer via de Adriatische Zee met het Oosten verbonden, Paestum als verkeersknooppunt minder aantrekkelijk gemaakt.

Paestum rond 900

Paestum kromp ineen tot een klein dorpje rond de zgn. Ceres-tempel, die later overigens tot een christelijke kerk werd omgedoopt. In de Middeleeuwen werd Paestum helemaal verlaten, op de vlucht voor de malaria en voor de Saraceense piraten, trokken de inwoners in de 9e eeuw de omliggende bergen in. 
Na de algehele teloorgang werd Paestum alleen nogmaar genoemd door historici en dichters, die dan vooral verwezen  naar haar prachtige rozen (bifera rosaria Paesti,) die tweemaal per jaar bloeien.

Pas in 1752, na de herontdekking van de Romeinse steden Pompeii en Herculaneum, kreeg men opnieuw in de belangstelling voor de ruïnes.  Koning Karel (IV) van Bourbon gaf toen de opdracht een weg (de huidige rijksweg nr. 18) naar het zuiden aan te leggen.

Het huidige Paestum is een populaire toeristenplaats.  De drie goed bewaard gebleven tempels in Dorische stijl  zijn vandaag de dag de belangrijkste attracties. Deze prachtige tempels dateren uit de eerste helft van de 6e eeuw v.Chr. Twee van deze tempels zijn gewijd aan de Griekse godin Hera en de derde is gewijd aan Athena.

Bezienswaardigheden

Sinds 1998 staan de overblijfselen van het oude Paestum, die deel uitmaken van het Nationaal Park Cilento, op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Drie goed bewaard gebleven tempels in Dorische stijl bevinden zich alle binnen de ca. 5 km lange stadsmuren (15 m hoog en 5 tot 7 m dik) en ze liggen aan de zgn. Heilige Weg (Grieks Ἱερὰ Ὁδός, Latijn Via Sacra), de voornaamste verkeersader van de Griekse en later van de Romeinse stad.

• Deze, van oorsprong Griekse,  Heilige Weg heeft nu een duidelijk Romeins plaveisel. Vanuit het stadscentrum liep hij ca. 12 km verder in noordelijke richting, tot aan het Hera-heiligdom aan de monding van de Sele. Dit Griekse heiligdom werd in mythische tijden gesticht door Jason en zijn Argonauten, die tijdens hun omzwervingen hier terecht kwamen en de godin Hera wilden danken voor haar bijstand. In 1934 werden de funderingen van dit heiligdom ontdekt en men ontdekte veel waardevolle beeldhouwwerken die u nu kunt bewonderen in het Museum van Paestum.

• Het meest zuidelijk ligt de tempel die traditioneel de Basilica werd genoemd. Het is de oudste van de drie tempels en hij werd rond 550 v.Chr. gebouwd in archaïsch Dorische stijl.
  Bij de ontdekking aan het einde van de 18e eeuw werd hij per vergissing Basilica genoemd. Het bouwwerk vertoont namelijk enkele hoogst ongewone stijlkenmerken die de archeologen op het verkeerde spoor zetten: het oneven aantal zuilen (9) aan de korte zijde én de naos die in twee schepen is verdeeld, brachten hen op de gedachte dat het niet om een tempel ging maar om een burgerlijk gebouw van het basilica-type. Bij de Romeinen was de basilica een openbaar gebouw zonder religieuze functie, dat werd gebruikt voor juridische, administratieve of commerciële doeleinden. Dankzij recente vondsten van wijgeschenken weet men nu echter dat het een aan Hera (Juno) toegewijde tempel was, óf dat het gebouw althans deel uitmaakte van een Hera-heiligdom. Het grondplan vertoont 9 zuilen in de breedte tegen 18 in de lengte, een zeer uitzonderlijk gegeven in de Griekse architectuur. De naos werd door een zuilenrij in twee schepen verdeeld.

De tempel van Poseidon

• Even ten noorden daarvan verrijst de majestueuze tempel die bij de ontdekking abusievelijk als Neptunus-tempel werd geduid (of in het Grieks Poseidon, hetgeen de naam van de stad –Poseidonia– zou rechtvaardigen).
  Rond het midden van de 5e eeuw v.Chr. werd deze tempel gebouwd. Daarmee is hij een tijdgenoot van het Atheense Parthenon en met zijn opvallend zuivere Dorische stijl is het één van de best bewaarde Griekse tempels in Europa.
  De architect liet zich bij de bouw inspireren door de Zeus-tempel van Olympia, waarvan hij de harmonische verhoudingen heeft overgenomen. Het grondplan vertoont 6 zuilen in de breedte tegen 14 in de lengte (normaal 13) en de naos werd door twee zuilenrijen in drie schepen verdeeld. Nog steeds is het niet helemaal duidelijk aan welke godheid de tempel precies was gewijd. Traditiegetrouw wordt hij nog vaak Neptunus-tempel genoemd, maar door de ontdekking van talrijke ex-voto’s en andere aanwijzingen neemt men veelal aan dat hij net als de zgn. Basilica aan Hera was gewijd. Er zijn ook onderzoekers die het bouwwerk eerder als een Zeus– of zelfs een Apollo-tempel hebben willen identificeren.

De tempel voor Athene

• Helemaal aan het andere eind van de Heilige Weg, op het hoogste punt van de stad, bevindt zich de tempel die traditiegetrouw (maar eveneens per vergissing) de Ceres-tempel werd genoemd. Hij werd rond 500 v.Chr. opgetrokken (dat wil zeggen net halfweg tussen de beide andere tempels van Paestum) en vertoont enkele uitzonderlijke stijlkenmerken: een zéér hoog fronton en een unieke versmelting van de Dorische (buitenzijde) en Ionische (binnenzijde) stijlen.
  Bij de andere tempels vergeleken is het grondplan zeer eenvoudig en vertoont de “normale” verhouding van 6 zuilen in de breedte tegen 13 in de lengte, terwijl de naos niet in schepen is verdeeld en ook geen achterhal (opisthodomos) vertoont. De vondsten van verschillende Athena-beeldjes en een inscriptie met de naam Athena, laten vermoeden dat de eerste onderzoekers zich opnieuw vergisten en meenden dat de tempel aan deze godin was gewijd.
  Deze veronderstelling wordt bevestigd door het feit dat hij zich op het hoogste punt van de stad bevindt en ook in andere Griekse steden vindt men aan Athene gewijde tempels op het hoogste punt ( Athene, Sparta).
  Aan de zuidkant van de naos werden christelijke graven ontdekt, een aanwijzing dat het gebouw in de eerste eeuwen van het Christendom als kerk werd omgevormd. In die tijd ontstond namelijk het dorp dat in de 9e eeuw ontruimd werd.

Het museum.

Een bezoek aan het archeologisch museum van Paestum is zeer de moeite waard, dit vanwege de vele vondsten uit vooral de Griekse periode van Paestum die hier zijn tentoongesteld.

Het Museo Archeologico Nazionale, met als prachtstukken de beschilderde Griekse graftombes uit de 5^e en 4^eeeuw v. Chr. met realistische scènes uit het dagelijks leven, zoals ruiters die terugkeren naar hun gezin of rouwende mannen die het lichaam van een gevallen vriend afleggen.
Misschien wel het beroemdste van alle fresco’s is het graf van de Duiker. Zijn duik symboliseert dat hij afdaalt, waarvan men aanneemt dat dit de overgang van het leven naar de dood uitbeeldt.
De ‘tombe van de duíker’, een aan de zes binnenzijden beschilderde graftombe voor een (jonge?) man uit ca. 475 voor Christus.
De kleuren van deze schilderingen zijn ongewoon goed bewaard gebleven en de tombe vormt één van de zeer zeldzame voorbeelden van Griekse schilderkunst.